گبه چیست؟ فرش دستبافتی اصیل و سنتی، گویی تار و پودش در هم تنیده با هویت فرهنگی و تاریخی ایران است. تار و پود این فرش‌ها، که توسط دستان هنرمند بافندگان ایرانی بافته می‌شود، حامل داستان‌ها و روایاتی از دل تاریخ و فرهنگ غنی ایران است. گبه با نقش و نگارها و رنگ‌های منحصر به فرد خود، نه تنها زیبایی هنر ایرانی را به رخ می‌کشد، بلکه بازتابی از باورها، احساسات و فرهنگ مردمانی است که آن را خلق کرده‌اند. این فرش‌های اصیل، که در گوشه و کنار ایران بافته می‌شوند، پلی میان گذشته و حال، بین نسل‌های قدیم و جدید و بین فرهنگ‌های محلی و جهانی ایجاد می‌کنند و گویی با هر گره، هویت و اصالت ایرانی را به نسل‌های آینده پیوند می‌زنند.
گبه با ظاهری ساده، نقوش برگرفته از طبیعت و رنگ‌های گرم و طبیعی، حس تازگی و اصالت را به دکوراسیون منزل می‌بخشد. همین ویژگی‌ها سبب شده تا در سال‌های اخیر به یکی از محبوب‌ترین کف‌پوش‌های سنتی تبدیل شود. در ادامه این مطلب از فروشگاه اینترنتی فرش مشهد به سوال گبه چیست و بررسی دلایل شهرت روزافزون آن می‌پردازیم.
فرش گبه چیست؟
در پاسخ به سوال گبه چیست باید گفت گبه، فرش دستبافته ای گستردنی است. گبه، که به آن خرسک نیز می‌گویند، نوعی زیرانداز است که در کنار دیگر هم‌نوعان خود مانند گلیم، فرش، جاجیم و زیلو قرار می‌گیرد.
گبه، فرش دستباف ایرانی با بافت ضخیم، جلوه‌ای منحصر به فرد از هنر و اصالت را به نمایش می‌گذارد. تار و پود این فرش‌ها که عمدتاً از پشم بافته می‌شود، در طرح‌ها و اندازه‌های مختلف، بویژه به صورت مستطیل، در خانه‌های روستایی و نیمه‌شهری ایران جان می‌گیرد. سادگی ظاهری گبه در نگاه اول، راهی به سوی ظرافت و داستانگویی نقوش آن می‌گشاید. هر نقش و نگارهای که بر تار و پود گبه نقش بسته، حکایتی از دل طبیعت و زندگی عشایری بافنده را بازگو می‌کند. گویی با هر قدم بر روی این فرش، گامی در میان گل‌ها و بوته‌ها، یا نظاره‌گر طلوع و غروب خورشید در عشایر می‌شویم.
در دنیای مدرن امروزی، پیشرفت‌های چشمگیر تکنولوژی و ظهور دستگاه‌های دقیق و پیشرفته، انقلابی در تولید فرش‌های ماشینی به وجود آورده است. این فرش‌ها با ارائه طرح‌ها و رنگ‌های متنوع و بافتی ظریف، کیفیتی مثال‌زدنی را به ارمغان می‌آورند. اما آنچه که فرش‌های ماشینی را به گزینه‌ای ایده‌آل تبدیل می‌کند، قیمت مناسب و مقرون به صرفه آن‌هاست. به همین دلیل، افرادی که به هر دلیلی تمایل یا توانایی خرید فرش‌های دستباف گران‌قیمت را ندارند، می‌توانند از زیبایی و ظرافت فرش‌های ماشینی با قیمتی مناسب لذت ببرند.
مطالعه بیشتر: کامل ترین راهنمای خرید فرش ماشینی برای خانه شما
ویژگی های گبه چیست؟
- گبه دارای پرزهای بلندی است که گاهی ارتفاع آن‌ها به یک سانتی‌متر می‌رسد.
- گبه با بافت درشت و بدون نقوش ظریف است.
- گبه در اندازه‌های بزرگ بافته نمی‌شود.
- به دلیل پرزهای بلند، گبه نرم و گرم است.
- گبه از پشم تهیه می‌شود.
- برای نرمی بیشتر، تعداد پودهای گبه بیشتر است و در هر رج بین ۳ تا ۵ پود دارد.
- گبه وزنی سنگین دارد و به طور میانگین هر متر مربع آن حدود ۳ کیلوگرم وزن دارد.
- گبه با بافت ساده یا نقوش بسیار ساده تولید می‌شود.
- گبه بدون نقشه بافته می‌شود و هر بافنده طرح ذهنی خود را بر روی آن می‌آورد.
- بیشتر گبه‌ها توسط عشایر بافته می‌شوند و از زندگی طبیعی آن‌ها الهام گرفته شده‌اند.
- گاهی اوقات گبه‌ها به صورت ساده و بدون طرح تولید می‌شوند.
مزایا گبه چیست؟
- گبه به دلیل جنس پشمی خود بسیار مقاوم است و استفاده طولانی‌مدتی دارد.
- گبه دارای دوام بالا و بافتی محکم است.
- گبه بسیار نرم و ضخیم می‌باشد.
- گبه به صورت طبیعی رنگ می‌شود و رنگ‌های آن برای سلامتی بی‌ضرر هستند.
- گبه طرح‌ها و نقش‌های ساده‌ای دارد که خسته‌کننده نیستند.
- گبه به دکوراسیون و چیدمان خانه حال و هوای طبیعی و دلپذیری می‌بخشد.
تفاوت فرش با گبه چیست؟
- بافت گبه درشت‌تر از فرش است.
- پرزهای گبه بلندتر از پرزهای فرش است.
- گبه نرم‌تر از فرش است.
- گبه سنگین‌تر از فرش است.
- برخلاف فرش، گبه نقش و نگار زیادی ندارد.
- گبه بدون نقشه از پیش تعیین شده بافته می‌شود.
- گبه‌ها در ابعاد کوچکتری بافته می‌شوند.
تفاوت گلیم با گبه چیست؟
- بر خلاف گلیم، گبه دارای بافت سه‌بعدی و پرز بریده است.
- گبه از گلیم ضخیم‌تر است.
- گبه از گلیم گرم‌تر است.
- گبه نیز مانند گلیم دارای نقوش انتزاعی است.
- گبه از گلیم سنگین‌تر است.
- گبه نسبت به گلیم نرم‌تر است.
آشنایی با روند گبه بافی
گبه‌بافی، هنری که از دیرباز در میان مردم ایران رواج داشته و به عنوان میراثی گرانبها از نسل‌های گذشته به ما رسیده است، با ظرافت و تبحر خاصی همراه است. در این هنر اصیل، از مراحل اولیه تهیه مواد اولیه تا مرحله نهایی بافت و تکمیل گبه، هر گام به دانش و رازهای خاص خود نیازمند است.
در ابتدای مسیر، تهیه مواد اولیه مرغوب از اهمیت بالایی برخوردار است. اکثر گبه‌ها از نخ پشم طبیعی بافته می‌شوند. این پشم از گوسفندان اهلی تهیه و پس از طی مراحل شستشو و پاکسازی، برای بافت گبه آماده می‌شود.
- رنگ‌آمیزی: رنگ‌آمیزی پس از پاکسازی پشم، با استفاده از رنگ‌های طبیعی مانند ریشه‌ها، گیاهان و حشرات، انجام می‌شود.
- قلاب‌زنی: قلاب‌زنی شامل پیچیدن نخ‌های پشمی است تا نخ‌های قوی‌تر و مناسب‌تر برای بافتن فراهم شود.
- تهیه دارباف: تهیه دارباف به عنوان چارچوبی برای اتصال نخ‌ها استفاده می‌شود، که ممکن است از چوب یا مواد دیگر ساخته شده باشد.
- بافتن: بافتن نقوش و طرح‌ها با استفاده از نخ‌های رنگی و دارباف، این مرحله ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها به طول بیانجامد، به وابستگی از اندازه و پیچیدگی نقوش.
- پایان‌بافت: پس از اتمام بافت، گبه از دارباف جدا می‌شود و نخ‌های اضافی بریده می‌شوند.
- شستشو: در مرحله شستشو، گبه به دقت شسته شده و از هر گونه گرد و غبار یا مواد زائد پاک می‌شود.
- خشک‌کردن: گبه‌ها معمولاً به صورت طبیعی تحت نور خورشید خشک می‌شوند.
انواع گبه چیست؟
پس از آشنایی با ماهیت گبه، وقت آن است که به دنیای رنگ‌ها و نقش‌های متنوع آن قدم بگذاریم. گبه‌ها بر اساس معیارهای مختلفی مانند ابعاد، طرح و نقش و محل بافت، به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. از نظر ابعاد، می‌توان گبه‌ها را به سه دسته گبه‌های کوچک، قالیچه‌ای و پتویی تقسیم کرد.
برخی از معروف‌ترین انواع گبه که هر کدام زیبایی و اصالت خاص خود را دارند عبارتند از:
گبه بختیاری
- این نوع گبه از ایل بختیاری نشأت گرفته و در طرح و نقش های متنوعی بافته می شود.
- گبه بختیاری به دلیل نقوش و طرح های خاص خود، در میان انواع گبه ها از محبوبیت بالایی برخوردار است.
گبه شول
- روستای شول در استان بوشهر، مهد گبه بافی اصیل ایرانی است.
- گبه های شول با بافت ظریف و مرغوب خود، در شمار بهترین نمونه های گبه دستباف ایرانی قرار می گیرند.
گبه فانتزی
- گبه فانتزی از دسته انواع فرش ماشینی کم پرز و با تراکم پایین است.
- این نوع گبه در طرح های مشابه گبه های سنتی و با رنگ های متنوع و زیبا تولید می شود.
گبه های پتویی
- این گبه های دستبافت که یادگار دستان هنرمند عشایر هستند، در گذشته به عنوان روانداز مورد استفاده قرار می گرفتند.
- پرزهای بلند دو طرفه گبه های پتویی، گرمای دلنشینی را به ارمغان می آورند. گویی دو گبه به هم بافته شده اند تا ضخامت و نرمی بی نظیری را خلق کنند.
گبه های ترکمن
- نقوش ظریف و متنوع، امضای گبه های ترکمن هستند.
- این گبه های دستبافت که توسط مردمان ترکمن بافته می شوند، اصالت و هنر را به خانه های شما هدیه می دهند.
- گبه های بجنورد، از مشهورترین انواع گبه های ترکمن به شمار می روند.
گبه های شطرنجی
- نقوش شلوغ و شطرنجی، گبه های شطرنجی را از دیگر گبه ها متمایز می کند.
- این گبه های دستبافت که بیشتر در مناطق جنوبی ایران بافته می شوند، با دو رنگ یا بیشتر، جلوه ای خاص به دکوراسیون منزل شما می بخشند.
گبه های مدرن
- گبه های مدرن با پرزهای کوتاه و رنگ ها و طرح های امروزی، انتخابی ایده آل برای خانه های امروزی هستند.
- این گبه ها علاوه بر زیبایی و گرما بخشیدن به فضا، با سبک های دکوراسیون مدرن نیز به خوبی هماهنگ می شوند.
گبه قشقایی
گبه قشقایی، نگین اصیل هنر عشایری ایران، با تار و پودی از پشم طبیعی و نقش و نگارهای منحصر به فرد، شهرت جهانی یافته است. این دستبافت نفیس، که توسط ایل قشقایی خلق می شود، از جمله گبه های اصیل ایرانی است که به طور کامل با مواد طبیعی و به صورت دستی بافته می شود.
از پشم مرغوب گرفته تا ریسندگی و رنگرزی گیاهی، همه چیز در گبه قشقایی بوی اصالت و طبیعت می دهد. گبه قشقایی شیراز که با پشم مرغوب این شهر بافته می شود، از مشهورترین انواع این گبه در جهان است.
طرح های گبه قشقایی، گرچه ساده و زیبا هستند، اما در عین حال پرمعنی و جذاب بوده و هر کدام حکایتی از فرهنگ و زندگی عشایری را روایت می کنند. از جمله طرح های معروف این گبه می توان به سه طرح معروف اشاره کرد که عبارتند از:
- طرح شیر دست آموز
- ستاره ی هشت پر
- طرح گل و مرغ
- طرح های خشتی
- طرح درختی
- طرح ابرش
- طرح اردک
- طرح چهار فصل
گبه ماشینی چیست؟
گبه‌بافی از هنرهای اصیل و ارزشمند عشایر ایرانی است که سابقه‌ای دیرینه دارد. با ظهور و پیشرفت صنعت نساجی، تولید انواع منسوجات، از جمله فرش، گلیم و پارچه، به صورت ماشینی نیز امکان‌پذیر شده است. اگرچه خط تولیدی با عنوان خاص “گبه ماشینی” وجود ندارد، اما فرش‌های ماشینی کم‌تراکم (100 تا 500 شانه) به لحاظ ظاهر و ویژگی‌ها، شباهت بسیار زیادی به گبه‌های دستبافت دارند و می‌توان آن‌ها را جایگزینی مناسب برای این نوع فرش‌ها دانست. این فرش‌ها با قیمت مقرون به صرفه‌تر و در طرح‌ها و رنگ‌های متنوع، به سلیقه‌ی طیف گسترده‌تری از افراد پاسخ می‌دهند.
مطالعه بیشتر: تراکم فرش چیست و چرا اهمیت دارد؟
اگر به دنبال فرش های نرم و لطیف با پرزهای بلند هستید، گبه های ماشینی با تراکم 500 و 700 شانه می توانند جایگزینی عالی برای گبه های سنتی باشند. این فرش ها به دلیل ضخامت بالا، نقش های درشت و ظاهر مشابه گبه های دستبافت، حس گرما و صمیمیت را به خانه شما می آورند.
تنوع طرح و نقش گبه های ماشینی بسیار بالا است و به راحتی می توانید طرحی متناسب با سلیقه و دکوراسیون خود پیدا کنید. از طرح های کلاسیک مانند درختی، شیر، گنبدی و خشتی گرفته تا طرح های مدرن و ساده، همه چیز در میان گبه های ماشینی یافت می شود.
علاوه بر زیبایی و تنوع، گبه های ماشینی از نظر قیمت نیز بسیار مقرون به صرفه هستند. به همین دلیل، اگر به دنبال فرش سنتی هستید اما نمی خواهید هزینه زیادی برای آن بپردازید، گبه های ماشینی گزینه ای ایده آل برای شما هستند.
اصول نگهداری از فرش گبه چیست؟
گبه‌های پشمی که با روش تار و پودی بافته می‌شوند، به دلیل جنس و روش بافتشان نیازمند توجه و مراقبت ویژه‌ای هستند. ذات پشمی بودن آن‌ها را در برابر بید آسیب‌پذیر می‌کند، اما پرزهای بلند و رنگرزی طبیعی پشم، استحکام و پاخوری فوق‌العاده‌ای به این فرش‌ها می‌بخشد. برای افزایش طول عمر و جلوگیری از آسیب دیدن گبه‌هایتان، نکات زیر را مدنظر قرار دهید:
از پهن کردن گبه روی کف های آهکی و گچی خودداری کنید، زیرا این سطوح می توانند به مرور به الیاف گبه آسیب برسانند.
گبه را به طور مرتب جارو کنید تا گرد و غبار و آلودگی ها از روی آن پاک شوند. برای جاروبرقی کشیدن گبه از سری مخصوص جاروبرقی استفاده کنید تا به پرزهای بلند آن آسیبی نرسد.
از شستشوی گبه با مواد شوینده رنگبر، آنزیم دار، لکه بر و یا هر ماده شیمیایی قوی دیگر خودداری کنید، زیرا این مواد می توانند به رنگ و بافت گبه آسیب برسانند.
همچنین از شستشوی گبه با آب گرم و یا آب داغ خودداری کنید، زیرا این کار می تواند باعث رنگ دهی و یا آبرفتگی گبه شود.
با رعایت این نکات ساده می توانید طول عمر گبه خود را افزایش دهید و از زیبایی آن برای سال های طولانی لذت ببرید.
برای مطالعه ی ترفندهای بیشتر در مورد نگهداری از فرش های دستبافت و ماشینی می توانید به مقاله ی ” 19 روش آسان و فوری لکه بری فرش در منزل ” مراجعه کنید.
