چله فرش چیست و چرا در کیفیت فرش اهمیت دارد؟

چله‌کشی یکی از مراحل اساسی در بافت فرش است که پیش از گره زدن پرزها انجام می‌شود. چله‌ فرش تارهای عمودی فرش هستند که بر روی دار کشیده می‌شوند و نقش داربست را برای پرزها ایفا می‌کنند. روش‌های مختلفی برای چله‌کشی وجود دارد که هر کدام نیازمند دقت و مهارت خاصی است. چله‌کش با توجه به طرح و اندازه فرش، تعداد تارهای مورد نیاز را تعیین کرده و با استفاده از ابزارهای مخصوص، چله‌ها را بر روی دار می‌کشد. کیفیت چله‌کشی به طور مستقیم بر روی زیبایی، استحکام و ماندگاری فرش تاثیرگذار است. به عبارت ساده، چله فرش همان تارهای عمودی فرش است که بر روی آن گره‌ها زده می‌شود و نقش اساسی در شکل‌گیری بافت فرش دارد.

در این نوشتار از مجله فروشگاه اینترنتی فرش مشهد به بررسی تمامی موارد مربوط به چله می پردازیم اگر علاقه مند به آشنایی بیشتر هستید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید

چله کشی چیست؟

چله‌کشی، نخستین و مهم‌ترین مرحله در بافت فرش دستباف است. در این مرحله، تارهایی از جنس پشم، ابریشم یا پنبه با کشش یکسان و موازی بر روی دار قالی کشیده می‌شوند. استادکار با استفاده از نقشه فرش، تعداد دقیق تارهای موردنیاز را تعیین کرده و با ابزارهایی همچون دفتین، آچار و متر، چله‌کشی را آغاز می‌کند. روش‌های مختلفی مانند فارسی و ترکی برای چله‌کشی وجود دارد که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند.

چله‌کشی صحیح و اصولی، پیش‌نیازی ضروری برای بافت یک فرش باکیفیت است؛ چراکه تارها نقش اساسی در نگهداری گره‌ها و ایجاد ساختار فرش ایفا می‌کنند. به طور خلاصه، چله‌ فرش فرآیندی است که در آن تارها بر روی دار قالی نصب می‌شوند تا بستری مناسب برای گره‌زنی و تکمیل فرش فراهم شود.

مطالعه بیشتر: معرفی انواع قالی ایرانی و ویژگی‌های آن‌ها

انواع چله کشی

چله‌کشی به سه روش مختلف انجام می‌شود: چله‌کشی ترکی، چله‌کشی فارسی و چله‌کشی تلفیقی که ترکیبی از دو روش قبلی است. این سه شیوه در ایران رواج داشته و تمامی فرش‌ها به یکی از این روش‌ها چله‌کشی می‌شوند.

چله‌کشی ترکی:

در این روش، چله‌کشی به کمک دو نفر و مستقیماً روی دار انجام می‌شود و نیازمند دقت و تمرکز بالایی است. ابتدا دو تار عرضی که کمی بلندتر از عرض دار هستند، بر روی آن بسته می‌شود. این تارهای عرضی که به آن‌ها زهواره گفته می‌شود، برای جلوگیری از مشکلات هنگام گره‌زدن استفاده می‌شوند.

سپس، بسته به زوج یا فرد بودن شیرازه، نخ چله از زیر و روی زهوار عبور داده می‌شود. در این فرآیند، یک نفر نخ را عبور داده و به نفر دوم در سمت دیگر دار تحویل می‌دهد. نفر دوم نیز نخ را دوباره عبور داده و به نفر اول بازمی‌گرداند. این حرکت مداوم نخ‌های چله را به ترتیب و موازی کنار یکدیگر قرار می‌دهد. کشش نخ‌ها باید یکنواخت و هم‌ اندازه باشد. چله‌کشی ترکی به دلیل نظم و دقت بالا، تسلط بیشتری برای بافنده هنگام بافت فراهم می‌کند.

چله‌کشی فارسی:

چله‌کشی فارسی ابتدا بر روی زمین انجام شده و سپس به دار منتقل می‌شود. در این روش، سه میله با قطر حدود یک و نیم سانتی‌متر و طول یک متر بر روی زمین قرار می‌گیرند و نخ چله به طول یک متر بیشتر از اندازه مورد نیاز بریده می‌شود.

چله‌کشی به این صورت انجام می‌شود که سه میله با فاصله‌ای معین (معمولاً یک و سه متر) قرار داده شده و نخ چله ابتدا به دور میله اول گره زده می‌شود. سپس از زیر میله دوم عبور کرده و دور میله سوم پیچیده می‌شود. در برگشت، نخ از روی میله دوم و زیر میله اول عبور می‌کند.

در این روش، کشش نخ چله کمتر از نوع ترکی است. پس از تکمیل چله‌کشی، تسمه مهار در جای خود نصب شده و به سمت پایین و زیر دار هدایت و محکم می‌شود. پس از آن، با استفاده از قلاب، نخ‌های زیر و رو به جلو آورده می‌شوند و نخ چندلایی که از پیش آماده شده، از میان تارها عبور داده می‌شود. در این مرحله، چوب هاف در جای خود قرار می‌گیرد که باعث ایجاد ضربدری در تارها می‌شود.

برخلاف چله‌کشی ترکی، در این روش نخ‌های اضافی متناسب با طول قالی روی سر دار جمع شده و گره زده می‌شوند تا در مراحل بعدی استفاده شوند.

نخ‌های به‌کاررفته در چله‌کشی

نخ تار یا چله، عنصری حیاتی در بافت فرش است که باید ضمن استحکام و دوام بالا، مقاومت قابل توجهی در برابر کشش از خود نشان دهد. این نخ‌ها معمولاً از الیاف طبیعی مانند پنبه، پشم و ابریشم تهیه می‌شوند. بسته به پیچیدگی طرح و تراکم بافت (رجشمار) فرش، از نخ‌های چله با ضخامت‌های مختلف استفاده می‌شود. به طور مثال، برای فرش‌هایی با رجشمار 50، از نخ چله 9 لا و برای رجشمار 45، از نخ چله 12 لا بهره می‌برند. هر لا، واحد شمارش قطر تار چله است و از تابیدن چندین نخ یک لای نمره 20 به دست می‌آید. انتخاب نوع و ضخامت نخ چله، به طور مستقیم بر کیفیت و زیبایی فرش نهایی تأثیرگذار است.

مطالعه بیشتر: بهترین جنس فرش ماشینی در سال 2024

فرش چله ابریشم

فرش چله ابریشم، نوعی فرش دستبافت است که در آن از نخ ابریشم به عنوان چله استفاده می‌شود. این نخ طبیعی، نازک و بسیار مقاوم بوده و به دلیل براقیت ذاتی خود، ظرافت و زیبایی خاصی به فرش می‌بخشد. چله ابریشم به دلیل تحمل بالای تنش و قابلیت رنگ‌پذیری محدود (معمولاً طلایی)، بیشتر در بافت فرش‌های هنری و طرح‌های ریزبافت مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله این فرش‌ها می‌توان به تابلوفرش‌های نفیس اشاره کرد.

تارهای ابریشمی علاوه بر ظرافت، استحکام بالایی نیز دارند که این امر، دوام و مقاومت فرش را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. در واقع، چله ابریشم به عنوان اسکلت اصلی فرش عمل کرده و نقش مهمی در حفظ بافت و طرح آن ایفا می‌کند. درخشندگی و رنگ طلایی تارهای ابریشمی، باعث بازتاب نور به صورت زیبا و ایجاد جلوه‌های بصری جذاب در فرش می‌شود. به همین دلیل، فرش‌های چله ابریشم از ظاهری لوکس و چشم‌نواز برخوردار بوده و در مکان‌های خاص و با رفت‌وآمد کم استفاده می‌شوند.

مطالعه بیشتر: خرید فرش ماشینی ابریشمی

لازم به ذکر است که چله ابریشم دارای درجه‌بندی کیفی بوده و بهترین نوع آن در شهر تبریز تولید می‌شود. ابریشم درجه یک، علاوه بر نرمی و مقاومت بالا، در حین فرآیند بافت نیز کمتر دچار پارگی می‌شود.

فرش چله پشم

پشم، از دیرباز به عنوان یکی از اصلی‌ترین مواد اولیه در صنعت نساجی، به ویژه فرش‌بافی، مورد توجه بوده است. این الیاف طبیعی که از گوسفندان چیده می‌شوند، پس از طی فرآیندهای مختلف ریسندگی، به نخ تبدیل شده و در بافت فرش به کار می‌روند. پشم به دلیل ویژگی‌هایی همچون مقاومت در برابر گرما و رطوبت، طول عمر بالا و دسترسی آسان، در گذشته بسیار پرکاربرد بوده است. با این حال، با پیشرفت تکنولوژی و ظهور الیاف مصنوعی، استفاده از پشم در صنایع نساجی کاهش یافته است. معمولاً پشم چینی در فصل‌های مشخصی از سال و از گوسفندان صورت می‌گیرد.

مقایسه چله ابریشم و چله پشم

انتخاب نوع چله در بافت فرش، امری تخصصی است که با توجه به طرح، ظرافت و کاربری فرش صورت می‌گیرد. هرچند چله ابریشم و پشم هر دو در این صنعت کاربرد دارند، اما ویژگی‌های متفاوت آن‌ها باعث شده است تا در مکان‌های مختلفی استفاده شوند. فرش‌های چله ابریشم به دلیل ظرافت، لطافت و درخشندگی بیشتر، معمولاً در بخش‌های کم‌تردد خانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فرش‌ها گران‌قیمت‌تر بوده و اغلب از ابریشم طبیعی بافته می‌شوند. از سوی دیگر، فرش‌های چله پشم با ضخامت و مقاومت بیشتر، مناسب فضاهای پر رفت‌وآمد هستند.

پشم برخی نژادهای خاص گوسفند ایرانی مانند کردی، بختیاری و افشاری، به دلیل کیفیت بالا و دوام زیاد، در بافت فرش‌های گران‌قیمت به عنوان چله استفاده می‌شود. فرش‌های پشمی علاوه بر زیبایی، خواص درمانی مانند تسکین درد و بهبود گردش خون را نیز دارند. گرچه چله ابریشم و پشم هر دو منشأ طبیعی دارند، اما تفاوت در قیمت آن‌ها به دلیل مرغوبیت بیشتر ابریشم و طول عمر بالاتر فرش‌های ابریشمی است. در نهایت، انتخاب نوع چله به سلیقه شخصی و همچنین کاربرد فرش بستگی دارد.

مطالعه بیشتر: تفاوت فرش دستباف و ماشینی

انتخاب نوع چله

برای انتخاب چله مناسب، باید به عواملی همچون رج‌شمار فرش، طرح و نقشه آن، لطافت بافت و نوع کاربرد توجه کنید. به عنوان مثال، برای بافت تابلوفرش‌ها یا فرش‌های تزئینی و دکوراتیو، معمولاً از چله ابریشم استفاده می‌شود. اما اگر فرش برای استفاده در مکان‌های عمومی یا پررفت‌وآمد طراحی شده باشد، چله پشمی گزینه مناسب‌تری خواهد بود.

مهم است که نوع استفاده و رج‌شمار موردنظر خود را به‌خوبی مشخص کنید. به عنوان نمونه، نمی‌توان از فرشی نازک با چله ابریشم و رج‌شمار بالا در مکان‌های سرد استفاده کرد؛ چرا که این نوع فرش‌ها ضخامت کافی ندارند و عایق حرارتی مناسبی نیستند. امروزه به دلیل قیمت بالای ابریشم، استفاده از آن برای چله‌فرش‌ها کاهش یافته است.

نقش چله فرش در شست‌وشو

جنس نخ چله، روش و کیفیت چله‌کشی از جمله عواملی هستند که بر نحوه شست‌وشوی فرش تأثیر می‌گذارند. با توجه به نوع نخ چله و شیوه چله‌کشی، می‌توان بهترین مواد شوینده را انتخاب کرد تا از آسیب رسیدن به بافت فرش جلوگیری شود. اگر علاقه‌مند به کسب اطلاعات بیشتر در زمینه شست‌وشوی فرش‌ها هستید، مطالعه مقاله‌ای با عنوان «زرد شدن فرش بعد از شستن» توصیه می‌شود.