فرش ایرانی، با طرح‌ها و نقش‌های متنوع و بی‌کرانش، همواره به عنوان یکی از ارزشمندترین هنرهای دستی ایران شناخته شده است. ظرافت و خلاقیت به کار رفته در طراحی و بافت این فرش‌ها، شهرتی جهانی برای ایران به ارمغان آورده است. در میان این همه زیبایی، فرش شاه عباسی با طرح‌های متنوع و چشم‌نواز خود، جایگاه ویژه‌ای دارد. این فرش‌ها که زمانی زینت‌بخش خانه‌های ایرانی بودند، هنوز هم در ذهن بسیاری از ما تداعی‌گر اصالت و زیبایی فرش ایرانی هستند. به طوری که تا به امروز، بسیاری از ایرانیان این فرش را به عنوان نخستین انتخاب خود برای تزیین خانه‌هایشان برمی‌گزینند.
فرش شاه عباسی، میراثی از دوران صفوی و شهر اصفهان است که نام خود را از شاه عباس صفوی گرفته است. این فرش با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع و چشم‌نواز خود، همواره مورد توجه هنردوستان و علاقه‌مندان به صنایع دستی بوده است. یکی از بارزترین ویژگی‌های فرش شاه‌عباسی، استفاده گسترده از نقش گل شاه‌عباسی است؛ گلی زیبا و منحصر به فرد که به این فرش هویت بخشیده است. در این مقاله از فروشگاه اینترنتی فرش مشهد، ابتدا به بررسی دقیق گل شاه عباسی و سپس به معرفی طرح‌ها و رنگ‌های متنوع به کار رفته در این فرش نفیس خواهیم پرداخت تا بتوانیم به طور کامل با ویژگی‌های این اثر هنری ارزشمند آشنا شویم.
تاریخچه فرش شاه عباسی
طرح شاه عباسی، ریشه در تاریخ کهن ایران دارد و با گذشت زمان، تحولات شگرفی را تجربه کرده است. ریشه های این طرح را می‌توان در حجاری‌های دوره هخامنشی یافت که در آن، نوارهایی از گل لوتوس و سربازان حامل آن به چشم می‌خورد. این نماد باستانی در دوره ساسانی به عنوان نمادی از خورشید بر روی ظروف نقش بست. با این حال، اوج شکوفایی طرح شاه عباسی در دوره صفویان، به ویژه در زمان سلطنت شاه عباس اول، رخ داد.
علاقه مندی شاه عباس به هنر فرش‌بافی و به خصوص گل لاله، باعث شد تا این گل جایگاهی ویژه در طراحی فرش‌های ایرانی پیدا کند. از آن پس، گل لوتوس باستانی با نام جدید «گل شاه عباسی» در میان مردم شناخته شد و به نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی تبدیل شد.
برای خرید فرش شاه عباسی می توانید از لینک زیر اقدام نمایید:
ویژگی های گل شاه عباسی
- ترکیبی از نقوش اسلیمی و ختایی.
- کاربرد آن‌ها در حاشیه و متن فرش.
- طراحی به سبک کلاسیک.
- ظرافت در پیچش خطوط طراحی.
- بهره‌گیری از اشکال منحنی و هندسی در طراحی.
- استفاده از برگ‌های کنگری و اناری در طراحی.
مطالعه بیشتر: انواع طرح فرش ماشینی
انواع گل شاه عباسی
- گل شاه عباسی به رنگ اناری.
- گل شاه عباسی با طرح پروانه‌ای.
- گل شاه عباسی به شکل پیازی.
- گل شاه عباسی به صورت ترکیبی.
انواع طرح های فرش شاه عباسی
در یک تعریف کلی، می توان گفت که تمامی فرش هایی که در متن یا حاشیه آن ها نقش گل شاه عباسی به عنوان نقش اصلی استفاده شده است، تحت عنوان فرش با طرح شاه عباسی قرار می‌گیرند. طرح شاه عباسی قابلیت ترکیب و تلفیق با دیگر نقوش و الگوهای فرش‌های ایرانی را دارد. از جمله معروف ترین و رایج ترین طرح های فرش شاه عباسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افشان
- طرح حیوانات
- لچک و ترنج
- طرح طره دار
- شیخ صفی
- تلفیقی
- طرح گلدانی
مطالعه بیشتر: نقد و بررسی نقشه فرش
1-طرح فرش شاه عباسی افشان
یکی از محبوب ترین طرح های فرش شاه عباسی، طرح افشان است که با ترکیب خطوط ظریف اسلیمی و ختایی و گل‌های شاه عباسی، فضایی پویا و پر جنب‌وجوش ایجاد می‌کند. عدم تقارن در این طرح‌ها، به فرش‌ها اجازه می‌دهد تا به صورت روان و یکپارچه در فضا جریان پیدا کنند و محیطی دلنشین و آرامش‌بخش را به ارمغان آورند. پراکندگی منظم گل‌ها و نقوش، چیدمان دکوراسیون را آسان‌تر کرده و به دلیل ایجاد حس بازشدگی، این طرح‌ها برای فضاهای کوچک بسیار مناسب هستند.
2-طرح فرش شاه عباسی حیوان دار
در طرح فرش شاه عباسی حیوان‌دار، نقوش حیوانات به طور هنرمندانه‌ای در حاشیه فرش و در کنار گل‌های شاه عباسی قرار گرفته‌اند. این ترکیب زیبا، گویی هر گل شاه عباسی را به زیستگاهی برای یک حیوان بدل کرده است. به طوری که در برخی طرح‌ها، برای هر گل شاه عباسی، تصویری از یک حیوان طراحی شده که با ظرافت خاصی در کنار گل‌ها قرار می‌گیرد.
3-طرح فرش شاه عباسی لچک و ترنج
طرح افشان شاه عباسی، علاوه بر لچک و ترنج‌های شناخته‌شده‌اش، با حضور پررنگ گل شاه عباسی در سراسر متن و زمینه فرش، زیبایی بصری خود را دوچندان کرده است. این گل زیبا و اصیل ایرانی، به عنوان یکی از عناصر اصلی این طرح، به آن هویتی خاص و منحصر به فرد بخشیده است.
4-طرح فرش شاه عباسی طره دار
فرش های شاه عباسی طره‌دار و افشان هر دو از طرح‌های پرطرفدار و کلاسیک فرش‌های ایرانی هستند که شباهت‌های بسیاری به هم دارند. یکی از ویژگی‌های بارز فرش‌های طره‌دار، وجود چندین حاشیه باریک در اطراف متن اصلی فرش است که به آن جلوه‌ای خاص می‌بخشد. این حاشیه‌ها معمولاً با طرح‌های ظریف و پیچیده‌ای تزیین می‌شوند و به زیبایی فرش می‌افزایند.
مطالعه بیشتر: فرش مدما چیست و چگونه آن را انتخاب کنیم
طرح فرش شاه عباسی شیخ صفی
طرح شاه عباسی شیخ صفی، یکی از مشهورترین نمونه‌های فرش‌های شاه عباسی است که ریشه در دوران صفویه دارد. نخستین نسخه این فرش ارزشمند، که امروزه در موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن نگهداری می‌شود، دارای یک ترنج مرکزی دایره‌ای شکل با شانزده کلاله است. این طرح زیبا و پیچیده، نمادی از هنر و صنعت ظریف فرش‌بافی ایرانی در دوره صفویه محسوب می‌شود.
طرح فرش شاه عباسی تلفیقی
بسیاری از طراحان و هنرمندان فرش با الهام از طرح‌های شاه عباسی، دست به نوآوری زده‌اند. آن‌ها با جایگزینی المان‌هایی مانند قاب و کتیبه به جای لچک و ترنج، ضمن حفظ هارمونی کلی طرح‌های سنتی، فضایی برای خلق طرح‌های بدیع و مدرن فراهم کرده‌اند. این رویکرد که تلفیق نامیده می‌شود، به طراحان اجازه می‌دهد تا با حفظ روح اصیل فرش‌های شاه عباسی، آن‌ها را با ذوق و سلیقه‌ی معاصر خود بیارایند.
طرح فرش شاه عباسی گلدانی
طرح گلدانی شاه عباسی یکی از طرح‌های پرطرفدار در فرش‌های ایرانی است که مشخصه اصلی آن، وجود یک یا دو گلدان در مرکز یا نزدیک حاشیه فرش است. این گلدان‌ها معمولاً با گل‌های شاه عباسی و نقوش اسلیمی و ختایی زینت داده شده‌اند. فضای بین گلدان یا گلدان‌ها و حاشیه فرش نیز با گل‌های ریز و درشت شاه عباسی پر می‌شود و به فرش جلوه‌ای بسیار زیبا و چشم‌نواز می‌بخشد. تنوع در تعداد گلدان‌ها و چیدمان آن‌ها در کنار استفاده از رنگ‌های متنوع و هماهنگ، باعث شده است که فرش‌های گلدانی شاه عباسی در طرح‌ها و رنگ‌های مختلفی بافته شوند و هر بیننده‌ای بتواند طرح مورد علاقه خود را بیابد.
اجزای تشکیل دهنده گل شاه عباسی کدامند؟
قالب گل، کاسه گل و آیینه گل که به صورت دایره یا بیضی طراحی می‌شوند. برخی از مورخان بر این باورند که قالب گل نمادی از انار است که در میان گل شاه عباسی به تصویر کشیده شده است.
کاسبرگ گل شاه عباسی که در قسمت پایین آیینه گل به شکل دایره قرار می‌گیرد.
گلبرگ‌های شاه عباسی که از پایین به سمت بالا طراحی می‌شوند. هرچه گلبرگ‌ها به نوک گل نزدیک‌تر می‌شوند، تیزتر و جمع‌تر می‌گردند.
تزئینات بین گلبرگ‌ها که برای پر کردن فضای خالی و هماهنگ کردن اندازه گل به کار می‌روند.
رنگ فرش های شاه عباسی
استفاده از رنگ‌های اصیل ایرانی به فرش‌های شاه عباسی گرما و جذابیت خاصی بخشیده است. پالت رنگی غالب در طراحی این فرش‌ها شامل موارد زیر است:
- لاکی
- سبز
- آبی
- نیلی
- سرمه‌ای
- فیروزه‌ای
- کرم
- نخودی
- ترمه‌ای
- خاکی
- بژ
